WSDM ( بخش اول )

(web site design method)

یک روش طراحی مبتنی بر کاربر برای طراحی سایتهای وب

1- مقدمه

          داشتن یک سایت وب در حال حاضر برای شرکتها و سازمانها یک مسئلة حیاتی شده است. بسیاری از شرکتها دارای سایت وب مخصوص خود هستند. به خاطر اهمیت سایتهای وب، طراحی خوب و مناسب آنها اهمیت زیادی دارد.

نوشته‏ها و مطالب زیادی وجود دارند که به جنبه‏های گرافیکی و رابط کاربری یک سایت وب پرداخته‏اند ولی فقط تعداد معدودی مطلب در مورد یک روش سیستماتیک برای طراحی یک سایت وب خوب وجود دارد. سیری در وب نشان می‏دهد که بسیاری از سایتهای وب به روشهای تک‏کاره(Ad hoc) ایجاد شده‏اند و از یک سری مشکلات رنج می‏برند. این مشکلات را می‏توان به دو دسته تقسیم کرد: نقطه‏نظر کاربران سایت و نقطه‏نظر مدیران سایت. مدیر سایت معمولاً با مشکلات نگهداری روبرو است در حالیکه ملاقات کنندگان سایت مشکلاتی دارند که در رابطه با نحوة استفاده    از سایت برای سرکشی به همة قسمتهای آن است.

روش WSDM یک روش “مبتنی بر کاربر” به جای “مبتنی بر داده” است. در یک روش مبتنی بر داده، داده مسیر مدلسازی را معین می‏کند. در روش WSDM نقطة شروع مدلسازی، ملاقات کنندگان آیندة سایت هستند که گاهی به آنها کاربران و گاهی شنوندگان می‏گوییم. در WSDM، کاربران به چند کلاس کاربری تقسیم می‏شوند و داده‏ها از دیدگاه هریک از این کلاسها مدلسازی می‏گردد. این کار منجر به ایجاد سایتهایی می‏شود که مناسب برای کاربران باشند و قابلیت استفادة بالایی داشته، کاربران را راضی نگه دارند. بعلاوه در WSDM مابین طراحی مفهومی(که مستقل از جزئیات پیاده‏سازی است) و طراحی نحوة نمایش عملی یعنی Actual representation (که زبانی را که برای پیاده‏سازی بکار خواهد رفت، نحوة گروه‏بندی در صفحات وب مربوطه، استفاده از منوها،  link های استاتیک و دینامیک و …  را در نظر می‏گیرد) تمایز قائل شویم. این تمایز همانند تمایزی که بین مدل مفهومی(مانند مدل ER) و مدل منطقی(مانند مدل رابطه‏ای) در پایگاه داده‏ها داشتیم. این تمایز به ما امکان می‏دهد که روشی را در طراحی سایت در پیش بگیریم که بواسطة محدودیتهای پیاده‏سازی موجود، تحت تاثیر قرار نخواهد گرفت. مهمتر اینکه مدل مفهومی می‏تواند به کاربر نشان داده شود تا دنبال اطلاعاتی که در سایت وجود ندارد نگردد. مدل مفهومی همچنین می‏تواند توسط موتورهای جستجو برای ایجاد امکان جستجو در سایت توسط این موتورها بکار گرفته شود.

2-طراحی سایتهای وب

   دو نوع سایت وب وجود دارند: نوع کیوسکی(kiosk web site) و نوع کاربردی(application web site).

یک سایت وب کیوسکی عمدتاً اطلاعاتی را برای کاربر نشان می‏دهد و به کاربر اجازة ناوبری روی این اطلاعات را می‏دهد. یک سایت وب کاربردی شبیه یک سیستم اطلاعاتی فعل و انفعالی است که رابط کاربر آن را چند صفحة وب تشکیل می‏دهند. روش WSDM برای سایتهای وب کیوسکی کاربرد دارد. هدف از طراحی این‏گونه سایتها، سازماندهی دامنة اطلاعات پیچیدة این سیستمها و نمایش آنها به صورت واضح و قابل دسترس برای کاربر است. اگر اطلاعات خوب سازماندهی نشده باشد، مشکلات زمان نگهداری پیش خواهد آمد. این مشکلات خیلی شبیه مشکلاتی است که در پایگاه‏های داده پیش می‏آید. مشکلاتی مانند افزونگی(Redundency)، ناسازگاری(Inconsistency) و ناقص‏بودن(Incompleteness). بوجود آمدن این مشکلات، عجیب نیست زیرا سایتهای وب(همانند پایگاه‏های داده) حجم زیادی از اطلاعات را فراهم می‏کنند که نیاز به نگهداری دارند. موارد مشابهی ممکن است وجود داشته باشد که منجر به مشکلاتی در زمینة قابلیت استفاده از سایت شوند.

کاربران سایت ممکن است این مشکلات را تجربه کرده باشند. اطلاعاتی که کاربران در موقع ناوبری در سایت، مکرراً به آنها برمی‏خورند، آنها را آزار می‏دهد. اگر کاربر یک ناسازگاری در بین اطلاعات موجود در سایت ببیند، به کل سایت بدبین خواهد شد. یک لینک اگر دارای مشکل باشد، می‏تواند به حساب کامل نبودن سیستم گذاشته شود. نوع دیگری از مشکل عدم کامل بودن سایت می‏تواند به این صورت نتیجه گرفته شود که کاربر اطلاعاتی را که به نظرش باید در سایت وجود داشته باشد، در سایت پیدا نکند(مثلاً در سایت یک دانشگاه انتظار هست که اسامی اساتید این دانشگاه و اطلاعاتی در مورد آنها را بتوان در این سایت پیدا کرد). مشکل دیگر این است که سازمانها و اطلاعات آنها به سرعت در حال تغییر هستند و لذا اطلاعات موجود در سایت وب این سازمانها نیز به زودی کهنه می‏شود. اگر اطلاعات یک سایت وب به مدت چند ماه بروز درنیاید، اعتماد کاربران به اطلاعات ارائه شده در آن سایت بالا نخواهد بود. مشکل دیگر مربوط به محیطی است که سایت وب در آن محیط پیاده‏سازی می‏شود. در این محیط(مثلاً فرامتن) نیاز هست که کاربران بر روی اطلاعات ناوبری انجام دهند در نتیجه اگر پروسة ناوبری خوب سازماندهی نشده باشد، کاربر ممکن است دچار سردرگمی شود. این سردرگمی یافتن اطلاعات مورد نظر کاربر را مشکل و وقت‏گیر می‏کند.

یکی از مهمترین جنبه‏های یک سایت وب کیوسکی که از آن غفلت شده است، انواع مختلف کاربران این سایتها و نیازهای متفاوت آنها است. به عنوان مثال به سایت وب یک دانشگاه توجه کنید: کاربران این سایت وب دانش‏آموزان داوطلب ورود به این دانشگاه، دانشجویان مشغول به تحصیل در این دانشگاه، محققان و کارکنان این دانشگاه(اعم از کارمند یا عضو هیئت علمی) هستند.

        ·          دانش‏آموزان داوطلب به دنبال اطلاعات کلی راجع به دانشگاه و برنامه‏های آموزشی این دانشگاه هستند.

   ·    دانشجویان مشغول به تحصیل در این دانشگاه، به دنبال اطلاعات کاملی در مورد دروس مختلف، اطلاعاتی در مورد برنامة ساعات حضور استاد مربوطه و نحوة تماس با وی هستند(شمارة تلفن یا Email).

   ·    محققان به دنبال اطلاعاتی راجع به پروژه‏های تحقیقاتی، انتشارات و اطلاعات کلی راجع به محققان هستند(آدرس کامل،زمینة تحقیقاتی و سوابق تحقیقاتی).

این نشان می‏دهد که انواع مختلف کاربران نیاز به اطلاعات مختلف دارند. این موضوع باید در طراحی سایت دخالت داده شود. به عنوان مثال برای یک دانشجو باید امکان این باشد که یک مسیر ناوبری را برای رسیدن به اطلاعاتی در مورد یک درس و استاد مربوطه‏اش دنبال نماید و نه بیشتر. در بسیاری از سایتهای فعلی وضعیت به این گونه نیست. مثلاً در سایت وب بسیاری از دانشگاه‏ها، همة اطلاعات مربوط به یک استاد در صفحة خانگی آن استاد قرار داده شده است که شامل برخی اطلاعات اضافی مانند پروژه‏های تحقیقاتی، زمینة تحقیقاتی مورد علاقه، فعالیتهای انتشاراتی و فعالیتهای دانشگاهی است. لذا دانشجویان مجبورند که این صفحه(یا صفحات) را برای پیدا کردن ساعات حضور استاد مرور کنند(تازه اگر اطلاعات مورد نظر وجود داشته باشد).

کاربران مختلف ممکن است که به برخی از اطلاعات بطور مشترک نیاز داشته باشند. اگر چنین وضعیتی اتفاق افتاد، ممکن است لازم باشد که این اطلاعات یکسان، برای کاربران مختلف به صورتهای مختلف نشان داده شود. بار دیگر به مثال سایت دانشگاه برمی‏گردیم. دانش‏آموزان داوطلب همانند دانشجویان مشغول به تحصیل، نیاز به اطلاعاتی در مورد دروس ارائه شده در دانشگاه دارند.

   ·    داوطلبان، بخصوص دانش‏آموزان دبیرستان با ادبیات دانشگاهی آشنا نیستند. بنابراین اطلاعات رویت شده توسط این گروه عاری از اصطلاحات دانشگاهی باشد و واژه‏های ویژة دانشگاهی کاملاً توضیح داده شود.

   ·    دانشجویان مشغول به تحصیل در این دانشگاه با ادبیات دانشگاهی مشکلی ندارند. این گروه همچنین ترجیح می‏دهند که اطلاعات را به زبان بومی خود مشاهده کنند. در ضمن همین اطلاعات، مورد نیاز دانشجویان خارجی این دانشگاه نیز هست. در نتیجه باید به زبان انگلیسی هم در دسترس باشد.

در روش WSDM که گاهی  Wisdom هم تلفظ می‏شود، فقط این اهمیت ندارد که چه چیزی نمایش داده شود(What) بلکه این هم اهمیت دارد که این اطلاعات برای چه کسی نمایش داده شود(Whom). ابتدا انواع مختلف کاربران را شناسایی می‏کنیم و سپس مشخصات این کاربران و اطلاعات مورد نیازشان را ذکر می‏کنیم. این نتایج را perspective یا “دید” می‏گوییم. بعد از این کار طراحی مفهومی(conceptual) سایت وب آغاز می‏گردد. مرحلة طراحی مفهومی، perspectiveها را به عنوان ورودی دریافت می‏کند.